Aan het begin van de zomer vertrokken spoken word artiesten uit Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk en Zuid-Afrika naar de VS voor trainingen en uitwisselingen met Youth Speaks (San Francisco); organisatoren van het welbekende Brave New Voices Festival. Dit alles vond plaats in het kader van het project Next Generation Speaks van Roots & Routes.

De spoken word artiesten, afkomstig uit verschillende landen, kregen op Amerikaanse bodem didactische, artistieke en zakelijke workshops aangeboden die varieerden van achtergrondtheorie tot concrete oefeningen die ze in hun eigen praktijk kunnen toepassen. De lokale partner Woorden Worden Zinnen werkt nauw samen met Roots & Routes. Samen dagen zij jonge spoken word artiesten uit om hun stem te ontwikkelen, zich te presenteren en daarmee actief op te treden als change makers. Hieronder volgt een interview met Jade Schiff; programmaleider van Roots & Routes en Elten Kiene; rapper, schrijver en organisator van Woorden Worden Zinnen.

Hoe kwamen jullie erbij om mee te doen aan dit internationale uitwisselingsproject?
Jade: ‘We hebben het zelf geïnitieerd. Een oud collega van me, één van de oprichters van Roots & Routes, zat alleen op een hotelkamer in San Francisco en zag Brave New Voices op tv. Een heel groot festival op het gebied van slam poetry en spoken word in Amerika. Hij vond dit echt iets voor Roots & Routes en vroeg zich af of we dit ook in Europa zouden kunnen doen.’

Elten: ‘Roots & Routes heeft het project bedacht. Zij trokken het voortouw in dit project. Met Woorden Worden Zinnen mogen we eigenlijk in onze handjes knijpen dat wij op de juiste plek terecht zijn gekomen en elkaar hebben leren kennen. Dat is een mooi gegeven, daar zijn we ons van bewust. Ik heb zelf ook 2,5 jaar bij R&R gewerkt. Zij houden zich vooral bezig met muziek, dans en media. Toen ik erbij kwam, kwam ook dat stukje spoken word erbij. Ze werkten al met spoken word, maar daardoor kwam deze discipline wat dichterbij R&R.’

Voor de mensen die het niet weten; wat is spoken word nu eigenlijk?
Elten: ‘Daar zijn de meningen best over verdeeld. Ik denk dat spoken word de meest vrije vorm is van poëzie. Als ik lesgeef dan probeer ik niet al teveel in te zoomen op regels. Ze zeggen wel dat poëzie heel vrij is, maar er zijn zóveel regels die je toe kunt passen op poëzie. Als je je daarmee gaat bezighouden dan is het helemaal niet meer zo toegankelijk. Ik denk dat spoken word een stuk toegankelijker is dan andere kunstvormen. Iedereen kan zich ermee bezighouden. Dat wil niet zeggen dat iedereen een goede spoken word artiest gaat worden, maar het is een heel vrije manier van schrijven. Dat maakt het toegankelijk.’

Hoe verschilt spoken word dan van poëzie?
Jade: ‘We laten alle regeltjes los. Vooral als je werkt met jongeren. Ze moeten eerst kunnen freewriten.’

Elten: ‘En dan komen die regeltjes wel, als je dat wil of als je het toe laat.’

Jade: ‘Ja, pas daarna. En niet eerst alle regeltjes uiteenzetten waardoor je eigenlijk de hele creativiteit stopzet.’

Elten: ‘Je moet mensen nooit het gevoel geven dat ze dom zijn. Bijvoorbeeld vroeger, toen ik op school zat en ik niet goed was in Nederlands of in wiskunde, kreeg ik heel snel het gevoel dat ik dom was. Terwijl ik misschien wel hele andere kwaliteiten had. Maar omdat ik dat niet kon, of dat net niet snapte, werd er een niveau aan gekoppeld. Terwijl de mensen die er wel goed in zijn, helemaal geen garantie hebben dat ze het gaan maken in het leven. Ik ken mensen die op de academie hebben gezeten en die nu nog steeds nergens zijn. En dan? Ik vind niet dat regeltjes moeten definiëren of je goed bent in poëzie of spoken word.’

Terug naar Next Generation Speaks, een meerjarenproject. Welke stappen zijn er genomen?
Jade: ‘De eerste twee jaren draaien om het vinden van subsidie. Vorig jaar hebben we deze gekregen. In december zijn we van start gegaan met alle partners bij elkaar. Pas geleden zijn we naar San Francisco geweest, wat de tweede stap was. Uiteindelijk is het project zelf pas een paar maanden onderweg.’

Als je subsidie aanvraagt, zijn de subsidiënten en samenwerkingspartners dan in eerste instantie enthousiast over een internationaal samenwerkingsproject?
Jade: ‘Die waren meteen heel enthousiast. Met de partners in België, daar hadden we via via al contact mee. De partners in Engeland kenden we al. Met de partners uit Zuid-Afrika heb ik een aantal Skype-sessies gehad om te kijken of het klikt en of zij binnen het project zouden passen. En zij waren heel erg enthousiast. En ook de organisatie in Amerika Youth Speaks, voor ons toch een soort ‘wauw’, was erg enthousiast omdat ze graag willen dat wat zij in Amerika doen, ook in de rest van de wereld van start gaat.’

Hoe verschilt de Amerikaanse spoken word scene van de Nederlandse?
Jade: ‘Daar kan Elten wat meer over zeggen. Wij organiseren vaak korte projecten. Zij organiseren projecten die het hele jaar doorlopen op scholen. Jongeren zijn het hele jaar door met die poetry en met die spoken word bezig. Programma’s die structureel lopen. Ze zijn al 20 jaar bezig. Ze hebben het voor elkaar gekregen om een extra laag in hun werk aan te brengen.’

Elten: ‘Het zijn sowieso verschillende organisaties. Word N Sound is meer met video bezig. Urban Woorden richt zich meer op de jeugd en muziek. Overeenkomsten zijn ‘het woord’. Het woord staat centraal. Dat is een hele sterke overeenkomst. Heel veel dingen deden we eigenlijk al. Maar hoe kun je het sustainable maken? Door het op papier te gaan zetten. Dat zijn we ook gaan doen. Youth Speaks is een voorbeeld van een organisatie die over het hele land honderden, misschien duizenden mensen bereikt. Ze hebben programma’s over heel Amerika.’

Jade: ‘Wat mij vooral opviel is dat Youth Speaks het veel meer gebruikt als een sociale tool om jongeren aan de slag te laten gaan met literatuur, met schrijven, met hun stem laten horen. Natuurlijk is het ook daar een kunstvorm, zeker op een hoog niveau, en dat was wat ons juist aantrok. Spoken word kun je uiteraard op een podium zetten en that’s it. Maar wij dachten dat het juist ook een middel is om jongeren van zichzelf te laten horen. Dat vinden wij mooi aan het programma in Amerika.’

‘De omstandigheden zijn daar natuurlijk wel heel anders dan hier. De verschillen tussen arm en rijk zijn daar veel groter. Ook qua etnische verschillen mixen ze veel minder dan hier in Rotterdam. Je hebt toch wel hele grote klassenverschillen. Ik was er voor het eerst en er heerst daar toch meer een ‘ieder voor zich’ mentaliteit, het is niet zo’n sociale maatschappij als hier in Nederland. De verschillen zijn daar toch wel een stuk groter.’

Jullie hebben het over het verschil tussen arm en rijk in Amerika. Had je verwacht dat deze verschillen zo groot zouden zijn?
Jade: ‘Je ziet natuurlijk wel wat op tv, dus ik wist wel dat het anders zou zijn. Ze hebben daar een heel ander politiek beleid dan hier. Je wordt toch altijd wel opgevangen hier in Nederland. Maar ik ben heel erg geschrokken in San Francisco. Van het aantal daklozen, zieke mensen op straat, drugsverslaafden; het was echt wel een schok in zo’n rijk land. Ik heb al veel andere landen in de wereld gezien en ook hele arme landen, maar daar zie ik dan niet zóveel mensen op straat leven.’

Elten: ‘Ik vond Amerika wel een big thing. Ik heb het wel beleefd. In Amerika zijn bijna alle clichés wel waar. Het is een stuk meer ‘overdreven’. Het leek alsof ik in een film zat. Overal gebeurt er wel iets. Onze locatie kon ook een rol spelen, natuurlijk, maar hoe ik het heb beleefd is dat ik constant was gefascineerd. Mensen zijn heel open. Je kunt zó met iedereen een gesprek voeren. Dat maakte ik de volgende ochtend al mee tijdens het hardlopen. Met die persoon heb ik gewoon 17 kilometer gelopen. We kenden elkaar niet. Dat vond ik fijn. Wat dat betreft zijn ze in Amerika een stuk opener.’

Zijn dat ook onderwerpen waar de jongeren over spreken?
Jade: ‘Ja, natuurlijk. En ook wel de police brutality. Eigenlijk alle onderwerpen die hen aangaan, daar spreken ze over en dat is best wel heftig ook. We zijn naar de 20th Anniversary van Teen Poetry Grand Slam Finals geweest. Ze vierden dit in de grote Davies Symphony Hall met denk ik wel zo’n 3000 mensen in de zaal. En die teksten waren echt wel heel heftig, soms heel persoonlijk, anderen meer maatschappelijk gericht.’

Komen al die mensen af op spoken word?
Jade: ‘Ja, het is echt heel groot. Als het om het Brave New Voices Festival gaat, dat is nog veel grootser. Mensen van alle leeftijden, kleuren, afkomsten en allerlei interesses. En ze maken het ook tot een heel spektakel; echt heel Amerikaans, maar ook weer echt iets om van te leren. Ze hebben daar ook een soort filosofie achter. Alles is tot in de details verzorgd. Of je nu het kleine evenement hebt of de grote Grand Slam Final; ze zorgen dat alles tot in de puntjes klopt en dat de personen die op het podium staan zich een professionele artiest voelen. Dat zijn wel echt dingen die heel inspirerend waren om hier in Nederland mee aan de slag te gaan.’

Next Generation Speaks kent ook doelstellingen zoals stemmen verder ontwikkelen en andere artistieke, didactische en zakelijke doelstellingen. Vertel ‘s?
Jade: ‘Klopt. Wij richten ons vooral op talentontwikkeling en het uitwisselen van mensen uit verschillende landen. Dat was tot nu toe binnen Europa, maar nu dus ook voor het eerst buiten Europa. We zitten eigenlijk op het kruispunt van artistieke en maatschappelijke ontwikkeling. Daarom past het project van Next Generation Speaks ook zo goed bij ons.’

‘In San Francisco hebben drie spoken word artiesten uit ieder land trainingen gekregen van Youth Speaks, zowel op het gebied van pedagogiek en didactiek, maar ze hebben ook zakelijke skills meegekregen. We hebben veel uitgewisseld met elkaar. Van schrijfoefeningen tot een open mic night, waar ze zelf hebben opgetreden. Dus eigenlijk proberen we alle facetten van wat een workshopdocent nodig heeft mee te geven.’

Elten: ‘Voornamelijk neem ik nieuwe vaardigheden mee qua lesgeven. Dit werkt, en daarom werkt het. Dit werkt niet, en dat komt daardoor. Ik heb heel veel aantekeningen gemaakt. Als ik over het algemeen een workshop geef, kan ik dat gewoon. Ik doe dat spontaan. Ik heb geleerd om iedere workshop voor te bereiden. Daarbij om in te spelen op actualiteiten. Als je te maken hebt met jongeren en ze los moet zien te krijgen, dan kun je de opstelling van de klas veranderen. Je moet met elkaar vertrouwen creëren. Beginnen in een cirkel, zodat iedereen elkaar kan zien. Ik moest recent workshops geven, en ik heb het gelijk toegepast. En het werkte!’

Jullie kwamen daar aan in een heel nieuw land. Wat was de respons van de deelnemers toen zij daar aankwamen en het land binnen gingen?
Jade: ‘Volgens mij was vrijwel niemand van ons al in Amerika geweest. En de aanwezigen kenden elkaar ook nog niet. Er was vanaf het begin af aan al een soort familiegevoel. Jij komt uit Zuid-Afrika en ik kom uit Nederland, maar we hebben wel dezelfde doelen en visie in wat we willen bereiken in het leven. Als het gaat om Amerika zelf; men was erg geschokt over het drugsgebruik en de armoede. Ook de Zuid-Afrikanen die wel wat gewend zijn. Het meeste is me bijgebleven is dat iedereen zoveel met elkaar gemeen had, ook al kwamen ze uit een ander continent. Het was mooi om te zien dat er over de hele wereld mensen zijn, die voor dezelfde doelen en kunst staan.’

Elten: ‘Die reis naar San Francisco heeft me de ogen geopend, en niet alleen die van mij, maar ook die van alle andere partners en deelnemers. Iedereen is er zo door geïnspireerd. We hebben er zoveel aan gehad en we are just getting started.’

Wat zijn jullie plannen voor de toekomst?
Jade: ‘In oktober gaan we naar Johannesburg, naar de partner Word N Sound. Een hele toffe club van jonge spoken word artiesten, die zelf hun projecten hebben opgezet. Ze zijn nu vijf jaar bezig. Er is daar in die week ook een internationaal poetry festival, dus die gaan we natuurlijk ook bezoeken. Er wordt ook geprobeerd om de deelnemers van San Francisco op dit festival op te laten treden. De training in San Francisco was een uitwisseling op het niveau van artiesten die straks workshops gaan geven aan jongeren.’

‘In oktober gaan we echt meer uitwisselen op het niveau van de organisaties, zodat ook de organisaties zelf bepaalde stappen kunnen zetten om verder te groeien. Hoe pak je je marketing beter aan, of hoe kun je ervoor zorgen dat je projecten – die vaak maar eenmalig zijn – hoe je die bijvoorbeeld een doorlopende lijn kunt geven; dat soort dingen. Het eindstation van dit Next Generation Speaks -project is de eindconferentie in Rotterdam. Dan willen we een aantal sprekers uit Amerika halen. Dit zal plaatsvinden in 2017. We doen dit samen met Woorden Worden Zinnen. En we zijn aan het kijken of het Brave New Voices Festival ook in andere landen plaats kan vinden. Maar dat is een project voor op de lange termijn.’

Elten: ‘Wat mij echt heeft geraakt, is het verschil dat we kunnen gaan brengen door de onderste laag te gaan bereiken. Spoken word maakt poëzie toegankelijker. Het raakt de jeugd makkelijker. De onderste laag zijn de jongeren op straat. Misschien is school wel niets voor een groep scholieren, maar waarom zouden zij niet kunnen schrijven? Waarom zou spoken word niets voor hen zijn? Iedereen heeft een stem, iedereen heeft een verhaal.

Grote organisaties worden gezien als elites en zij bereiken deze doelgroep niet. Momenteel worden we met Woorden Worden Zinnen voornamelijk ingehuurd om workshops te geven. We zijn momenteel bezig om zelf workshops te creëren en aan te bieden. Ik denk dat dit iets is wat we goed met Roots & Routes zouden kunnen doen, in de lijn van Next Generation Speaks.’

Met Woorden Worden Zinnen gaan we vanaf september tot december minder organiseren, zodat we meer na kunnen denken over 2017 en 2018. Welke projecten we willen starten, en hoe we dat willen gaan doen. Hiermee zouden we ook kunnen samenwerken met Roots & Routes.’

Jade: ‘Hij gaat nu aan het werk met de opgedane tips om verder vooruit te denken (lacht).’

Wil je meer weten over het project Next Generation Speaks? Check de website voor meer info en volg ze op Facebook.

Robbert Meijntjes

Rotterdammer Robbert Meijntjes (1986) heeft in 2012 Frontaal opgericht. Van een hecht clubje jonge schrijvers uitgegroeid tot een gesubsidieerd schrijverspodium met sinds 2015 iedere maand vijf jonge aanstormende schrijvers en één Grote Gast op het programma. Hiernaast is Robbert betrokken bij evenementen zoals Woordnacht en Kill Your Darlings en publiceerde in o.a. Trouw, Metro en Stadslog Rotterdam. Regelmatig draagt hij voor op podia als Woorden Worden Zinnen, Notes of a Dirty Old Man en Where The Wild Things Are. Momenteel werkt hij hard aan zijn debuutroman. Het einddoel: de kost kunnen verdienen met het full-time schrijven. Al is het maar in een donkere tweekamerflat, in een afgelegen hoek van de stad, net boven de vuilnisbakken.